On yılı aşkın müddettir Afrika kıtasıyla ekonomik ve kültürel münasebetleri geliştiren Türkiye, son periyotta savunma endüstrisi alanında da kıtadaki portföyünü süratle genişletiyor. Bilhassa Batı Afrika ülkeleriyle son periyotta imzalanan güvenlik ve savunma mutabakatları sonrasında Türkiye’nin bu ülkelere silah ve askeri teçhizat ihracatında patlama yaşanıyor.
Türkiye’nin Afrika’ya savunma ve havacılık alanındaki ihracatı 2020’de 82,9 milyon dolar hacmindeyken, 2021’de beş kattan fazla artarak 460,6 milyon doları buldu. Afrika silah pazarındaki hissesi yalnızca yüzde 0,5 olmasına rağmen Türkiye’nin savunma ihracatındaki süratli artış, gözleri Türkiye-Afrika bağlantılarına çevirdi.
Almanya’da hükümete danışmanlık da yapan ülkenin önde gelen fikir kuruluşlarından Bilim ve Siyaset Vakfı (SWP), Türkiye-Afrika bağlarıyla ilgili yayımladığı raporda, Türkiye’nin Afrika kıtasıyla ilgili “yumuşak güç” siyasetlerine güvenlik ve savunma iş birliğini de ekleyerek bağları kurumsallaştırdığına ve uzun vadeli stratejik bir iş birliği siyaseti oluşturduğuna işaret ediyor.
SWP raporunda, Ankara’da büyükelçiliği bulunan Afrika ülkelerinin sayısı 2008’de 10 iken bu sayının 2021’de 37’ye yükseldiğine ve büyükelçilerin birçoklarının misyondaki ya da emekli generaller olduğuna dikkat çekiliyor.
TÜRKİYE’Yİ CAZİP KILAN FAKTÖRLER
Peki Türkiye’nin Afrika’daki muvaffakiyetinin sırrı ne? Afrika ülkelerinin güvenlik politikalarında iş birliği yaptıkları ülkeleri çeşitlendirme uğraşları ile Türkiye’nin savunma alanında kapasitesini artırarak dışa açılma stratejisini hayata geçirmesi birebir periyoda denk geldi. İslamcı ayaklanmalar ve iç çatışmalarla gayret eden ve savunma harcamalarını artıran Afrika ülkeleri için Türkiye’yi cazip kılan çeşitli faktörler bulunuyor.
İngiliz fikir kuruluşu Chatham House’dan Etiyopyalı uzman Abel Abate Demissie, Türk üretimi silahların başkalarına nazaran epey uygun fiyatlara satın alınabildiğine ve sevkiyatın daha süratli bir biçimde gerçekleştirildiğine dikkat çekiyor. DW’ye konuşan Demissie, Ankara’nın siyasi şartlar ya da insan haklarının durumu üzere nedenlerle “bürokratik engeller” çıkarmadığına da işaret ediyor.
Nijerya Devlet Başkanı Muhammed Buhari’nin medya danışmanı, yaptığı bir açıklamada Türk savunma teknolojilerini överek Türk silahlarının ülkenin “terör yuvalarından ve eşkiyaların tehdidinden kurtulma eforlarını hızlandıracağını” söylemişti.
TÜRK İHA’LARI NİÇİN BU KADAR TANINAN?
Türkiye’nin Afrika ülkelerine yönelik savunma açılımında insansız hava araçları (İHA) değerli rol oynuyor. Afrika ülkelerinin alışveriş listesinde Türk zırhlı araçları, donanma ekipmanı ve piyade silahları da birinci sıralarda yer alıyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 2021’de Afrika gezisi sonrasında yaptığı bir açıklamada, “Afrika’da nereye gitsek herkes silahsız ve silahlı insansız hava araçlarını soruyor” demişti.
Şimdiye kadar Bayraktar İHA’larının halihazırda sevk edildiği ülkeler ortasında Somali, Togo, Nijer, Nijerya ve Etiyopya da bulunuyor. Diğer pek çok Afrika ülkesinin de sipariş verdiği Bayraktar İHA’ları için üç yıllık bekleme müddetinin bulunduğu belirtiliyor.
Türk İHA ve SİHA’larının, İsrail ya da Amerika Birleşik Devletleri (ABD) üretimi eserlere nazaran daha ucuz ve kullanımının daha kolay olmasının yanı sıra Suriye, Libya ve Dağlık Karabağ’da çatışma alanında test edilmiş ve başarılı sonuç almış olması da cazibesini artırıyor. Bayraktar TB2’ler, son olarak Ukrayna’da da çok sayıda Rus tankını tahrip ederek memleketler arası tanınırlığını artırdı.
GÜVENLİĞE TAKVİYE HİZMETLERİ
Afrika ülkelerinin Türk savunma endüstrisine ilgisi silahlarla sonlu değil. Nijeryalı siyasi analist Ovigwe Eguegu, Türkiye’nin güvenliğe dayanak hizmetlerine de büyük talep olduğunu belirtiyor.
Özellikle Batı ve Doğu Afrika’da pek çok ülkeyle imzalanan güvenlik iş birliği mutabakatları, kapsamı ülkeye nazaran değişmekle birlikte, kurumlar ve şirketler ortasında işçi değişiminden askeri eğitime çeşitli alanlara yayılıyor.
İlişkilerin en eskiye uzandığı Somali’de Türkiye’nin yurt dışındaki en büyük askeri üssü bulunuyor. Türk resmi bilgilerine nazaran Somali’nin 15 bin askerlik ordusunun üçte biri bu üste El Düstur ilişkili terör örgütü Eş-Şebab’a karşı savaş için eğitildi.
Nijerya polisinin yanı sıra askeri işçisi de Türkiye’de eğitimlere katılıyor.
Türkiye terörle gayretin sürdüğü Sahel bölgesinde de nüfuzunu artırıyor. Burkina Faso, Çad, Mali, Moritanya ve Nijer’den oluşan G5 Sahel Ortak Gücüne terörle gayret için 2018’de 5 milyon dolarlık yardım yapan Türkiye, ortadan geçen vakitte Nijer, Nijerya, Togo ve Senegal ile askeri iş birliği ve savunma mutabakatlarına imza attı.
Eguegu, Batı Afrika ülkelerinin Sahel bölgesi boyunca kıymetli güvenlik sınamalarıyla karşı karşıya bulunduklarını belirterek geniş topraklarını denetim altında tutamayan pek çok ülkenin güvenlik alanında takviyeye muhtaçlık duyduğunu kaydediyor.
Eguegu, terörle çabadaki çatışma deneyimi, çoğunluğu Müslüman bir ülke olması ve sömürgecilik geçmişinin bulunmaması nedeniyle Afrika ülkeleri nezdinde Türkiye’ye büyük inanç duyulduğunu belirtiyor. Nijeryalı uzman, tıpkı vakitte NATO üyesi olması nedeniyle Afrika ülkelerinin Türkiye ile ilişkileri “düşük bir diplomatik maliyetle” geliştirebildiğine, yaptırım ya da diplomatik baskı riskinin düşük olduğuna işaret ediyor.
ERDOĞAN’IN AFRİKA GEZİLERİ
Eguegu, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, Afrikalı olmayan başkanlar ortasında Afrika ülkelerini en çok ziyaret eden kişi olduğuna ve bir açıklamasında Türkiye’yi “Afro-Avrasya ülkesi” olarak nitelendirdiğine dikkat çekiyor ve bu yaklaşımın Türkiye’yi Afrika ülkeleri gözünde “oldukça tarafsız bir partner” haline getirdiğini belirtiyor.
Bunun sonucunda Türkiye, Rusya, Çin, Fransa ve ABD üzere klasik silah ihracatçılarının yanında emniyetli bir alternatif pozisyonuna yükseldi.
Senegalli güvenlik uzmanı Aissatou Kante de Türkiye’nin 2021 yılında düzenlediği ve Afrikalı 16 devlet lideri ile 100’den fazla bakanı ağırladığı Türkiye-Afrika Zirvesine işaret ederek Türkiye’nin Afrika kıtası açısından stratejik kıymetinin giderek arttığı değerlendirmesinde bulunuyor.
Ancak Kante, güvenlik ve savunma alanında iş birliğini çeşitlendirme stratejisi izleyen Afrika ülkelerinin, yabancı ülkelerle imzalanan savunma mutabakatlarının güvenlik krizleri karşısında tek tahlil olduğu yanılgısına kapılmaması ihtarında bulunuyor. Senegalli uzman, savunma mutabakatlarının tekrar canlanmasının Afrika ülkelerindeki askerileşme eğilimini artıracağı tarafındaki artan tasalara işaret ediyor.