Tarım uzmanları ve analistler, global besin kaynaklarının hâlâ tehdit altında olduğu konusunda ihtarlarına devam ediyor.
Financial Times’ın haberine nazaran, 2022’de sert yükselen besin fiyatları milletlerarası piyasalarda düşse de düşük stok düzeyleri ve yüksek döviz maliyetleri gelişmekte olan ülkelerdeki besin maliyetlerini artırmaya devam ediyor. Ayrıyeten çok iklim olayları ve düşük stok düzeyleri besin fiyatlarının alarm vermesine neden oluyor.
SAVAŞ ETKİSİ
Geçtiğimiz yıl besin fiyatları, Rusya-Ukrayna savaşından evvel, kuraklık ve pandemi nedeniyle esasen yüksek seyrediyordu.
Ardından, Moskova’nın dünyanın en büyük gübre ihracatçısı olarak Ukrayna’da savaşa girmesi besinlerin fiyatlarını sert yükselirken, azotlu gübreler için kritik bir bileşen olan doğalgaz fiyatlarındaki sıçrama da tarım piyasası üzerinde baskı oluşturdu.
Savaş sürerken Moskova ile Kiev ortasında imzalanan tahıl muahedesi, Rusya’dan bol ölçüde tedarik sağlanmasıyla birlikte fiyatların düşürülmesinde kıymetli bir rol oynarken, düşen doğalgaz fiyatları gübre piyasalarını sakinleştirdi.
BM Besin ve Tarım Örgütü’nün (FAO) memleketler arası ticareti yapılan ziraî emtiaları referans alan Besin Fiyat Endeksi 2022’de tepeyi gördükten sonra dokuz ay üst üste düşüş kaydetti. Kritik besinlerin fiyatları, geçen yılın en yüksek düzeylerinin yaklaşık yüzde 40 altında seyretti.
İKLİM ŞARTLARI TEHLİKE OLUŞTURUYOR
Ancak analistler, değişken güç fiyatlarına ve iklim değişikliğinin mahsul üretimi üzerindeki tesirine dikkat çekerek tahıl muahedesinin bozulabileceği konusunda ikazlarda bulundu.
Dünya Bankası tarım ekonomisti John Baffes, “Mevcut durum tek motorla uçmaya benziyor. Motor çalıştığı sürece sorun yok lakin motor durursa sorun yaşarsın. Risklerden rastgele biri gerçekleşirse, fiyatlarda çok fakat çok süratli bir artış göreceğiz” dedi.
En acil tehlike ise mart ayında yenilenmesi beklenen BM takviyeli tahıl mutabakatı. Anaşmanın uzatılması konusundaki rastgele bir başarısızlık, Ukrayna tahıl ihracatını engelleyerek fiyatların tekrar fırlamasına yol açabilir.
JEOPOLİTİK RİSKLER
Pek çok mahsul ve gübre Rusya’ya uygulanan yaptırımlardan muaf olsa da Rus ve Avrupalı yetkililere nazaran, birçok banka, sigortacı ve lojistik kümesi, Rus eserlerinin ticaretini yapmak konusunda isteksiz davranıyor. Jeopolitik tansiyonların arzı kesintiye uğratabileceğine dönük beklentiler ise hâlâ güçlü.
Diğer bir tehdit ise iklim. Geçen yıl Avrupa’da ve dünyanın öteki bölgelerinde rekor kıran sıcaklıklar yaşanmıştı. Birleşik Krallık Meteoroloji Ofisi geçen yılın sonlarında, “Hava şartları, 2023’te global sıcaklıkların 2022’den daha sıcak olmasına yol açacak” ihtarında bulundu.
STOK VE DÖVİZ ETKİSİ
Ayrıca düşük tahıl stok düzeyleri de analistlerin global besin tedariki konusundaki endişelerini artırdı.
ABD Tarım Bakanlığı eski baş ekonomist Joseph Glauber, “Düşük global stok durumu nedeniyle fiyatlar dalgalı olmaya devam edecek. Bu baharda kuraklık yahut kıymetli bir hava olayı ortaya çıkarsa fiyatlar daha keskin bir biçimde yükselebilir” dedi.
Öte yandan döviz hareketleri de birçok gelişmekte olan ülkede besin arzı için tehlike oluşturdu. Memleketler arası piyasalarda besin fiyatlarında yaşanan düşüşe karşın, doların gücü mahallî para ünitelerindeki maliyetleri yüksek tutmaya devam etti. Bu da tüketiciler için besin enflasyonunu birkaç çeyrek daha süreceği manasına geliyor.