Tüketicinin en fazla şikâyet ettiği mevzulardan biri semt pazarları ve marketlerde zerzevat fiyatlarının bir türlü düşmemesi. Tarım eserlerinde uzun yıllardır merak edilen bir soru var: Nasıl oluyor da Antalya’da 8 TL’ye hale giren salatalık 22 TL’ye, 13 TL’ye hale giren domates 28 TL’ye, 15 TL’ye hale giren patlıcan 31 TL’ye, 30 TL’ye hale giren çarliston biberin kilosu 46 TL’ye çıkıyor? Antalya’dan İstanbul’a zerzevatın seyahatini adım adım izledi, tezgâhtaki fiyatların nasıl düşeceğini ise uzmanlar açıkladı. İşte detaylar…
8 TL’YE ANTALYA HALİNDE
Türkiye’de neredeyse üç öğün tüketilen salatalıkla başlayalım. Salatalık Antalya haline 8 TL’ye giriş yapıyor. Kasalarla hale inen salatalığın fiyatına daha yolun başında 0.08 TL rüsum, 0.75 TL personellik, 1.80 TL karton kutu, 0.40 TL ambalaj, 0.50 TL genel sarfiyatlar (kira, elektrik) ekleniyor. Bu eklemelerle salatalığın Antalya halinden çıkış fiyatı 11.53 TL’ye yükseliyor.
22 TL’YE TEZGÂHTA
Bu bedele nakliye aracının tekerlekleri dönmeye başladığı an 1.65 TL daha ekleniyor. İstanbul hal girişine gelindiğinde fiyat 13.18 TL oluyor. Hamaliye (0.20) ve kâr (1,00) oranı da fiyata eklenince İstanbul hal çıkışında salatalığın fiyatı 14.38 TL’ye kadar ulaşıyor. Halden tezgâha olan seyahatin bu kısmında pazarcı masrafı kalemi altında yol, tezgâh kirası, işçi girdisi de eklendiğinde Antalya’da 8 TL’ye hale giren salatalığın fiyatı 22.38 TL’ye kadar ulaşıyor.
ETİKETE 15-16 TL EK
Diğer eserler de Antalya-İstanbul seyahati esnasında benzeri kademelerden geçiyor ve hale giriş, halden çıkış ve eserin tezgâha ulaşma sürecinde domates, biber, patlıcan ve salatalık üzere temel eserlerin fiyat etiketlerine ortalama 15-16 TL ekleniyor. Eserlerin ateşini yükselten en kıymetli faktör ise pazarcı masrafı ve pazarcı kârı olarak kayıtlara geçiyor.
HAL YASASI ŞART
Hürriyet’e konuşan Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) İdare Konseyi Üyesi Antalya Ticaret Borsası (ATB) Yönetim Kurulu Lideri Ali Çandır ise pazarda ve market tezgâhındaki ateşin düşürülmesi için 8 teklif sunuyor:
1- Kesimin girdi maliyetleri düşürülmeli.
2- Ziraî tedarik sistemi devletin düzenleyeceği bir platform üzerinden ortaklaşa karşılayacak hale dönüştürülmeli.
3- Bölümdeki kayıpları ve verimsizlik kaynaklarını minimize edecek bir paha zinciri kurgulanmalı, uygulanmalı. Bunun için devlet, belli üretim merkezlerinde üretici örgütler vasıtasıyla hasat, sürece ve depolama üniteleri oluşturmalı. Soğuk zincir lojistiği bu kıymet zinciriyle bütünleşik çalışmalı.
4- Ziraî takviyeler; en az bir dönem, ortalama üç dönemlik planlamayla evvelden açıklanmalı ve her dönem başında işin yapılma oranına nazaran ödenmeye başlanmalı.
5- Örtüaltı ve meyve üretimi üzere özellikli üretim faaliyetlerinin yapısına uygun destekleme siyasetleri uygulanmalı. Tarım toprakları odunsuz ve tam muhafaza altına alınmalı, mevcut hazine yerleri kesimde en az beş yıllık deneyime sahip üreticilere uygun şartlarla kullandırılmalı.
6- Yaş meyve zerzevat kesimi başta olmak üzere ziraî eser ticaretinde kayıtlı olmaya, şeffaflığa ve izlenebilirliğe özel değer verilmeli. Böylelikle spekülatif ve manüpilatif faaliyetlerin önüne geçmek mümkün olur.
7- Hal Kayıt Sistemi, dalın ticaretinde yüklü ehemmiyete sahip olmalı.
8- Dalın ticaretindeki kayıtlılık ve şeffaflık; kapsayıcı ve yüklü yeni bir hal kanunuyla sağlanmalı. Buna nazaran haller paha zinciri ve tedarik zinciriyle bütünleşmiş biçimde çalışmalı. Yani bu anlayışla hal sayısı üretim ve tüketim bölgeleri yüklü olarak mevcut duruma nazaran artırılmalı. Öteki taraftan kayıtlılığı ve şeffaflığı artırabilmek için e-fatura uygulaması ile hal bildirimleri uyumlu hale getirilmeli.